Vijftig jaar Onafhankelijk : 1 juli 1962

[marron]Herinnering en Bedenkingen.[/marron]

Om te beginnen haal ik graag een persoonlijke herinnering naar boven van uit de tijd dat ik nog filosofie onderwees in het groot seminarie van Burasira. Het was in de periode juist vóór de onafhankelijkheid 1957-1962. Ik had de gewoonte van elke zaterdagnamiddag actuele problemen te behandelen. Aan de hand van het mooie boek van Jacques Maritain: ‘De mens en de staat’, ontbolsterde ik voor mijn studenten noties als Natie, Volk, democratie, vrijheid. Ik zie nog voor mijn ogen die verwonderde blik van mijn studenten. Enerzijds verrukt door deze moderne noties, anderzijds ondervragend, zelfs sceptisch.

Dit waren nieuwe en moderne gedachten, die de ronde deden en waarover van langsom meer werd gesproken in heel het land in opgang naar de onafhankelijkheid. Velen stelden zich de vraag of het mogelijk was, en hoe deze nieuwe concepten waar te maken in een cultuur sterk gebonden aan tradities en gewoonterechtelijke structuren, om niet te zeggen feodaal. Deze herinnering, voor mij zeer aangenaam, leidt mij binnen in mijn bedenkingen over de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Burundi.

Het koloniale tijdperk liep naar zijn einde. Onder druk van de internationale instanties zoals de UNO, Bandung, en vooral van het denk- en schrijfwerk van de elites van die tijd, werd de trein naar de onafhankelijkheid in beweging gezet. Het eeuwenoude Koninkrijk van Burundi werd geprojecteerd worden in de moderniteit. Over die koloniale periode kan veel gezegd worden en er kan tot in het oneindige gediscuteerd worden over de weldaden of misdaden van deze historische werkelijkheid, die heel wat landen, die vandaag onafhankelijk zijn, geraakt heeft.

Dit koloniale regime had, in het begin van de 20° eeuw, in de burundese maatschappij, waarden, praktijken, ontwikkelingsprojecten, en moderne regeringsvormen binnengebracht. Het kolonialisme legde deze dingen autoritair op; het stelde ze niet voor. Overleg en inspraak waren onbestaand.

Het Koninkrijk van Burundi zag nieuwe werkelijkheden opgedrongen en ingeënt, die misschien wel elders hun diensten hadden bewezen, maar hier niet altijd overeenkwamen met de traditionele mentaliteit. Alles moest snel gebeuren en men had de tijd niet om, al ware het wenselijk geweest, het volk er mentaal op voor te bereiden. Men gebruikte, om zo te zeggen, een ‘elektrolytische proces’. Op een bepaald metaal een laag van een ander metaal plakken. Bv. een metalen sieraad vergulden. Deze bovenlaag raakt het metaal niet in de diepte.

En zo trad Burundi, onvoldoende voorbereid, de onafhankelijkheid binnen. Enerzijds met een minimum aan moderne en doeltreffende structuren; anderzijds met een tekort aan gerodeerd personeel. Kort vóór de onafhankelijkheid, op 12 oktober 1961, beleeft

Burundi een vreselijk drama met onoverzienbare gevolgen, de moord op de prins Louis Rwagasore, de onbetwiste leider, die door de meeste mensen van de bevolking werd gevolgd. Met deze prins verdween ook de hoop op een vreedzame overgang. Deze moord zal de eerste worden van een lange reeks . De fysieke uitschakeling van de politieke tegenstander zal een courante praktijk worden, tot aan de moord op de president Melchior Ndadaye in oktober 1993. Deze droeve werkelijkheid zal verschillende malen uitgroeien tot een echte genocide, zoals in 1972 en 1988. De jonge koning Ntare V, die zijn vader Mwambutsa had afgezet, wordt op zijn beurt vermoord. Hij laat het veld open voor de oprichting van een Republiek. De eerste drie presidenten komen alle drie van dezelfde ‘heuvel’, zoals men een dorp in Burundi aanduidt. Elk van hen zal zijn eigen geschiedenis hebben.

Wat een bloedvergieten, wat een verloren en verspilde tijd, in het land dat zo een nood had aan vrede en orde om enorme taken aan te klampen om de ellende te bannen, de honger en de ziekten.

Te veel is te veel ! Heel langzaam gaat Burundi, zonder enige twijfel ook dank zij de invloed van de Kerk, terug aanknopen met zijn traditie van overleg en dialoog. Er tekent zich een nieuwe toekomst af in de verte. De opgehoopte drama’s, de vernielingen en het klimaat van wederzijds wantrouwen zijn er niet in geslaagd om de diepe bronnen van wijsheid en gematigheid te ontwortelen, die nog steeds in het hart van de Barundi sluimerden. Nu werden er belangrijke stappen gezet: een nieuwe constitutie, de oprichting van nieuwe politieke partijen, de lange beraadslagingen te Arusha, en uiteindelijk de akkoor-den. Ondanks hun onvolmaaktheden tonen ze toch een wil om samen te leven, en om alle inwoners het recht te erkennen om zich in gelijkheid en vrijheid te ontwikkelen.

We vinden in het boek Genesis een verhaal, waarvan ik niet beweer dat het Burundi voor zijn ontwikkeling zou geïnspireerd hebben. Wanneer Abraham en zijn neef Lot zich ervan bewust werden dat hun kudden enorm in aantal hadden toegenomen zodat er een groot gevaar bestond van tweestrijd tussen hun respectievelijke herders, stelde Abraham voor dat zijn neef naar het Oosten zou trekken,en hijzelf naar het Westen. Die goede oplossing herstelde de vrede tussen hen, en voorkwam een conflict in de clan. Maar Burundi, anders dan Abraham en Lot, heeft begrepen dat men het land niet ethnisch kon verdelen, maar dat ze veroordeeld waren om samen in één land te leven.

Dat was een wijs besluit en het begin van een oplossing voor vrede en rust, naar het verlangen van iedere inwoner. En inderdaad heeft Burundi vandaag de rust en de vrede teruggevonden. Zijn instellingen zijn gegroeid en verzekeren een vreedzame samenleving van alle ethnieën. Nu kan het land zijn vitale levensproblemen aanpakken, zoals de galoperende demografie en de verarming van de gronden, om er maar twee te noemen.

Het is billijk en juist om hier twee wijzen mannen te vernoemen, die zich hebben ingezet om het land te pacificeren door rond een tafel te gaan zitten en samen te zoeken naar concrete middelen om de vrede te herstellen. Jules Nyerere was de eerste van die wijzen, maar helaas stierf hij vooraleer hij de vruchten kon zien van zijn inspanningen. Na hem heeft Nelson Mandela die rol van wijze bemiddelaar overgenomen. Zijn ondervinding in Zuid-Afrika, en zijn aureool van verzoener en man van de vrede maaktne hem tot de aangewezen persoon.

Er is nog een andere, die we niet mogen vergeten, ditmaal een Burundese bisschop, Mgr. Joachim Ruhuna. Enkele dagen voordat ook hij vermoord werd, riep hij uit: “Zo de Heer me mijn leven vraagt voor de vrede in Burundi, dan zal ik het Hem graag en onmiddellijk geven”. - De Heer heeft hem op zijn woord genomen.

Maar naast deze grote bemiddelaars, mogen we die talloze mannen en vrouwen niet vergeten, die ondanks hun lijden en ontberingen woorden van vergeving en verzoening hebben willen en kunnen spreken.

Laat mij een voorval aanhalen uit de muzikale wereld van 60 jaar terug. De wereldberoemde dirigent Arturo Toscanini kon tijdens de repetities vreselijk uitvallen tegen zijn muzikanten. Op één van die herhalingen onderbrak hij kwaad het orkest: “Ge speelt allemaal verkeerd! Enkel de piccolo schijnt zijn partituur te kennen!” – Hoe had hij de bescheiden en juiste toon van de kleine fluit kunnen herkennen tussen het lawaai van alle andere instrumenten? Dat kon alleen een grootmeester als hij. – De eerste maal dat ik dit voorval vertelde, had ik het deze titel gegeven: “God heeft een fijn gehoor!”

Hoeveel zulke ‘kleine fluitjes’ zijn er niet in de geschiedenis van Burundi geweest, die de juiste melodie hebben gespeeld? Hierbij denk ik vooral aan al die vrouwen, weduwen, die hun ganse familie hebben zien wegmaaien door de haat, en die toch oprecht vergeven hebben. Ik denk aan die bepaalde weduwe – en ze is niet de enige- die me zei: “Ik heb begrepen dat ik niet de rest van mijn leven kan doorbrengen met haat en wraak in mijn hart.”

Om Burundi te genezen en te redden was er vast en zeker een politieke wil nodig, en gelukkig werd hij gevonden. Maar evenzeer was er nood aan de juiste, zachte en mooie melodie van al die kleine fluitjes, die nederig en bescheiden hun lied van vergeving en verzoening hebben gezongen!

Walrave Neven, M.Afr.